Main content
Geen ouwe knollen. De Voedselbank in Nieuwleusen deelt zelfgekweekte groente uit, vers van het land. En als het regiovervoer ermee stopt, stappen de bewoners zelf in de auto. ‘We zien een terugtrekkende overheid’, zegt bestuurslid Lambert Schuldink. ‘Als we het dorp leefbaar willen houden is er geld nodig en dat zullen we zelf moeten verdienen.’
Voor energiecoöperatie Nieuwleusen Synergie is energie een belangrijk, maar niet het enige thema. Schuldink en Rob Vogelzang, de huidige voorzitter, zijn beide ondernemers. In 2012 maken ze plannen voor een energieneutraal industrieterrein als de gemeente vraagt of ze geen coöperatie willen oprichten, om de energietransitie te versnellen en de bewoners daarin mee te nemen.
Wat willen de mensen in het dorp?
Voor ze die stap zetten, nodigen ze álle bewoners in het dorp uit voor een startbijeenkomst, in de sporthallen. Want wat willen de mensen zelf? Wat vinden ze belangrijk? En willen ze helpen? Rond de honderdtwintig bewoners nemen deel aan een brainstormsessie. Veertig van hen melden zich aan als lid van de coöperatie Nieuwleusen Synergie: het zijn de eerste en tot nu toe enige leden. Ze gaan zich inzetten voor leefbaarheid en betaalbaarheid en dat gaat over meer dan energie.
Ze kopen gezamenlijk zonnepanelen in, ze beginnen een kringloopwinkel en verdienen daarmee zo’n 20.000 euro per jaar: voor het dorp. Prachtig. Maar daarmee keer je het tij niet.
Wat gebeurt er als je samen een windmolen ontwikkelt?
Die gedachte popt wel eens op, maar tussen Zwolle en Nieuwleusen staan er dan al acht en de bewoners en gemeente zitten niet te wachten op nóg meer molens. De provincie wel en als die dreigt met een PIP, een provinciaal inpassingsplan, zeggen gemeente en coöperatie: dan doen we het liever zelf.
‘Toen we daar voor het eerst kwamen, rammelden de pannen op het dak: als jullie windmolens willen, zet ze dan aan de rand van het dorp en niet hier’, vertelt Schuldink. Ze bellen aan bij alle honderdtwintig omwonenden en vragen: wat moeten we doen, hoe kunnen we kunnen we het zo doen dat het voor jullie volhoudbaar is? Hoorsessies, noemt Schuldink dat: ‘Dus geen discussies. We willen graag horen wat júllie belangrijk vinden.’
En?
Mensen willen geld, ze willen een vergoeding. En ze willen vooral geen extra overlast. Via een klankbordgroep zijn omwonenden betrokken bij álle beslissingen. In elke fase worden ze geïnformeerd: je kunt nu een zienswijze indienen, wat vind jij dat erin moet staan? Kom op, denk mee, het ligt nu ter inzage. Je kunt nu bezwaar indienen.
De omwonenden krijgen veertig procent van de winst toegezegd, wat ze volgens een zelfbedacht puntensysteem kunnen verdelen. De rest is voor het dorp. Samen kiezen ze voor twee molens van 136 meter: de grootse ‘want dan hebben we nog wat te verdelen’. Die komen vervolgens dicht op elkaar te staan. Ze wekken daardoor iets minder op, maar geven minder overlast.
Cash Cows
Ze staan er nu vijf jaar en ze produceren meer stroom dan de dorpelingen in Nieuwleusen verbruiken. De winst was geraamd op jaarlijks 300.000 euro. In 2022 werd dat door de oorlog in Oekraïne twee miljoen. In 2023 1,4 miljoen. Er is dus inmiddels een aardig bedrag beschikbaar om gaten op te vullen en het leven in het dorp duurzamer te maken in de meest brede zin van het woord.
Naast kleine bedragen voor initiatieven van bijvoorbeeld scholen en verengingen zijn er inmiddels ook substantiële bedragen beschikbaar voor onder andere een natuurboerderij en een Grammofoonmuseum. Die grotere bedragen hebben de vorm van een tienjarige lening. De jaarlijkse rente en aflossing worden kwijtgescholden.
Sinds de regiotaxi is afgeschaft, halen en brengen dorpelingen elkaar, tegen een kilometervergoeding. Anderen helpen bij het opknappen van huizen en tuinen, bij vergroenen van de omgeving of bij het opzetten van een zorgcoöperatie. En er zijn fietsroutes voor toeristen, die starten en eindigen in… Nieuwleusen. En nog veel meer.
Hoe doe je dat?
Van de veertig actieve leden van het eerste uur zijn er nog vijfendertig over. Daarnaast zijn er ruim honderd vrijwilligers die zich dagelijks inzetten voor de gemeenschap. Hoe krijg je elkaar zo gek om gratis en voor niks zo veel uren te investeren? Hoe hou je het gezellig? En ook, kan het nog beter? Valt er ook voor zo’n succesvolle coöperatie nog wat te leren?
Dat bespreken we aan de hand van een set patroonkaarten: acht kaarten met elk drie vragen over hoe je een bloeiende gemeenschap bouwt en behoudt. Nieuwleusen Synergie is de eerste energiegemeenschap in Nederland die ermee aan de slag gaat.
__________________________________________________________________________________________________________
Gedeelde doelen en waarden cultiveren
Alle winst is voor het dorp
Alles wat de coöperatie doet en alle winst die dat oplevert is voor de gemeenschap en daarom zijn de leden uitgesloten van winst: dan blijft er meer over.
Ouwe gekken
Je weet natuurlijk niet of de leden daar over vijf jaar nog zo over denken, ‘of ze dan zeggen: wat die ouwe gekken deden dat gaan we terugdraaien, we gaan nu zelf de winst opmaken. Dat willen we voorkomen’, zegt Schulding. Dus niet zoals de Nederlandse aardgasbaten die volledig in de staatskas verdwenen. Dat is op. ‘Wij volgen het Noorse systeem: we stoppen de winst in een fonds en we gebruiken alleen het rendement.’ Als er straks 2,5 miljoen euro in het fonds zit is er jaar in jaar uit zo’n 25.000 euro beschikbaar.
__________________________________________________________________________________________________________
Ontspannen geven en ontvangen
Je moet wat doen
Vanaf de oprichting is een voorwaarde voor lidmaatschap dat je de handen uit de mouwen steekt. Schulding: ‘Je moet actief de doelstellingen van de coöperatie onderschrijven.’ Als je dat niet doet, als je bijvoorbeeld een jaar lang niet op de vergaderingen komt, dan word je daarop aangesproken.
Je moet kennis en kunde inbrengen, dat is een voorwaarde om mee te doen. ‘We hebben veel ervaring en professionele kennis. En we wonen hier al even, we weten dus hoe het reilt en zeilt in dit dorp.’ Maar soms duizenden uren steken in de goede zaak, is dat niet wat veel gevraagd? Schulding: ‘Mensen halen hun motivatie uit de noodzaak en de ambitie om iets van het dorp te maken. Dat is wat ons bindt.’
Je hoort erbij
‘Als je een goed idee hebt mag je meteen een werkgroep starten’, zegt Petra Willems. Ze zit zelf al jaren in de werkgroep vergroenen. ‘Het vertrouwen is groot en of je nou een windmolen ontwikkelt of een voedselbos, je hoort erbij, je bent gelijkwaardig.’ Sinds kort zit Willems ook in het bestuur. Zij? Dat is haar reactie als ze haar vragen, maar inmiddels heeft ze dankzij de coöperatie en haar leden ook vertrouwen in zichzelf.
Lokaal wortelen
Niet lullen maar poetsen
‘Boerenverstand, logisch nadenken en hard werken, dat past bij de mentaliteit van de Nieuwleusenaren’, zegt voorzitter Rob Vogelzang. ‘Bardiensten draaien, tribunes opbouwen, dat doen we hier zelf.’ De gemeente Dalfsen, waar Nieuwleusen onderdeel van is, staat in de top 5 wat betreft vrijwilligerswerk.
Tegelijkertijd is er ook een zekere terughoudendheid. Energietransitie is verandering, en dus lastig. Vooral de mensen die hier zijn geboren en getogen, zeggen: we hebben het altijd zo gedaan, waarom nu anders? ‘Maar als het vertrouwen er is, als ze zien dat het geen onzin is doen ze mee’, zegt Willems. De initiatiefnemers zijn meestal meer van buitenaf, want pas later in het dorp komen wonen. ‘Als ze je kennen, omarmen ze je maar daarvoor moet je hard werken’, lacht Vogelzang.
Schulding heeft nog wel een waarschuwing met betrekking tot het ‘dan maar zelf’ ontwikkelen van windmolens. ‘Omdat wíj van buitenaf waren, hebben zíj de cohesie behouden. Het bracht hén bij elkaar. Het had ook de sociale cohesie kapot kunnen maken.’
Trots?
Vogelzang: ‘We zijn er niet van, trots op onszelf zijn. We zijn er ook nog lang niet. Maar als we hier zeggen, het valt allemaal wel mee, dan zijn we trots. Dus ja, we zijn wel trots. We hebben het hier vanuit het dorp gedaan.’
__________________________________________________________________________________________________________
Samenvattend
Om je dorp leefbaar te houden, moet je hard werken, weten ze in Nieuwleusen. Dankzij tien jaar lang ‘niet lullen maar poetsen’ is de dorpsspaarpot goed gevuld en staat er elke week wel een vrolijk bericht in het lokale suffertje over de activiteiten van Nieuwleusen Synergie. Maar klaar zijn ze nog niet. Het gesprek met de patroonkaarten brengen ‘inspiratie en bewustwording’. Op naar de volgende tien jaar.
Geen blauwdruk
Gesprekskaarten laten leden van energiegemeenschappen nadenken en met elkaar het gesprek aangaan, over onderwerpen die helpen je doelen te bereiken. Het is geen blauwdruk, want elk initiatief is weer anders afhankelijk van de mensen die het starten, de grond onder je voeten en de geschiedenis en de cultuur die daaromheen hangt.
Lees ook:
- Hoe werk je als coöperatie samen met de overheid – en kun je daarin ook doorschieten?
- Ège straum eâhs - en hoe groei je als energiegemeenschap?
Wil jij ook de dialoog aan met jouw energiegemeenschap? Op de pagina energiegemeenschappen vind je alle downloads (om meteen aan de slag te gaan. De kaarten zijn voor energiegemeenschappen én nieuwsgierige ambtenaren.
