Main content
Fouten als fundament voor transitie: Cruciale inzichten voor verandering
Werken aan transities betekent onherroepelijk experimenteren, fouten maken en daarvan leren. In deze werksessie gingen we hier verder op in. De volgende punten kwamen naar voren:
1. De onvermijdelijkheid van fouten
In transitieprocessen zijn fouten niet alleen onvermijdelijk, maar zelfs noodzakelijk. Zoals één deelnemer het treffend verwoordt: "Het is onvermijdelijk dat we fouten maken omdat er geen blauwdruk is, omdat alles wat we doen nieuw is." Dit inzicht vraagt om een fundamenteel andere kijk op wat we als 'fout' bestempelen.
2. Systemen in transitie
Een cruciaal inzicht is de spanning tussen oude en nieuwe systemen. "We moeten het oude systeem achterlaten en buiten bestaande systeem een nieuw systeem creëren." Deze overgang wordt bemoeilijkt door bestaande structuren:
"Juist ook dat die oude structuren dan weer de kop opsteken en zeggen hey, wacht eens even, we hebben hier geld in geïnvesteerd, waar blijft het resultaat? Dus de ruimte van de falen wordt beperkt."
3. De definitie van fouten herzien
Een belangrijk inzicht komt uit de herdefiniëring van wat een fout is:
"Een fout is een situatie of een gebeurtenis of een feit en het verschil tussen dat feit en de verwachting die je had of het oordeel dat je had."
Wat is eigenlijk een fout? Het verschil tussen een (inschatting van de) situatie en een verwachting/oordeel. Maar klopt dat wel? Schat je de situatie goed in. Past je verwachting of oordeel wel? Of kan je het ook anders zien? Als je een fout kan zien als mogelijkheid kun je wat er is gebeurd beter accepteren en waarderend naar dat moment kijken.
Dit perspectief opent de mogelijkheid om anders naar 'fouten' te kijken en ze te zien als leermomenten.
4. De cultuuromslag
Er bestaat een kloof tussen theorie en praktijk als het gaat om het accepteren van fouten. Veel organisaties zeggen weliswaar dat er ruimte is om fouten te maken, maar in de praktijk blijkt die ruimte er minimaal of niet te zijn of niet genomen te worden.
"Iedereen zegt, er mogen hier fouten gemaakt worden en er is hier ruimte voor fouten te maken [...] maar er wordt geen ruchtbaarheid aan gegeven."
Vaak heeft dit te maken met de angst het niet goed te doen of ontmaskerd te worden ten overstaan van anderen. Ook zouden organisaties een veilige structuur moeten bieden om fouten te delen en er samen van te leren. Het heeft ook te maken met een andere definitie hangen aan een ‘fout’ (zie punt 3) en daarnaast het samen leren van wat er in de praktijk gebeurt (van een fout een gebeurtenis/mogelijkheid maken).
5. Verschillende soorten fouten
Er zijn verschillende soorten fouten. Kijk altijd naar waarom de fout wordt gemaakt. We onderscheiden 1) fouten die je kan voorkomen (voorspelbare systemen), 2) onvermijdelijke fouten (complexe systemen) en 3) intelligente fouten (voor experimenteren/leren/innoveren). In het geval van experimenteren en innoveren - nodig voor systeemverandering- kun je dus niet zonder het maken van “fouten”. Dat gaat dan om ongewone combinaties, buiten de bestaande kaders en conventies denken, innovatieve oplossingen.
"In de transitieomgeving gaat het natuurlijk ook over veranderen van het oude naar het nieuwe systeem en daarin gaat het eigenlijk misschien wel over doelbewust fout maken."
6. Het verschil tussen fouten, falen en mislukken
De deelnemers hebben in het dialoogtheater met elkaar onderzocht wat het verschil is tussen fouten, falen en mislukken. Een fout maak je, gefaald heb je, mislukt ben je. Het wordt steeds persoonlijker, een vorm van zelfafwijzing. Probeer dit te doorbreken.
Praktische implicaties
Deze inzichten leiden tot de volgende aanbevelingen:
- Maak het niet persoonlijk, maar kijk naar gedrag en effect
- Zie fouten als deel van wat er gebeurt, en een mogelijkheid om iets nieuws te leren
- Kijk altijd naar waarom de fout wordt gemaakt
- Creëer een veilige ruimte om te experimenteren en te leren
- Faciliteer de dialoog
Conclusie
Het omarmen van fouten als essentieel onderdeel van transitieprocessen vraagt om een fundamentele verandering in denken en doen. Het gaat niet om het vermijden van fouten, maar om het creëren van een context waarin van fouten geleerd kan worden. Alleen zo kunnen we effectief werken aan de complexe maatschappelijke transities waar we voor staan.
