Main content
Dreigende klimaatverandering, maar ook oorlogen, pandemieën en inflatie: de toekomst wordt steeds onzekerder. Juist die onzekerheid is wat mensen drijft om te werken aan het veiligstellen van de toekomst. En wat hen drijft om in beweging te komen, maar ook anderen in beweging te brengen. Want dat laatste is voor DuurzaamDoor een belangrijke uitdaging voor de komende jaren.
Grotere ontvankelijkheid en belangen
“De motivatie is absoluut voelbaar. De ontvankelijkheid van mensen is groter dan een jaar geleden, maar de belangen zijn ook groter”, vertelt Theo Leupen, programmamanager van DuurzaamDoor. DuurzaamDoor is een multistakeholder kennis- en leerprogramma van het ministerie van LNV, waarvan het programmabureau is ondergebracht bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Het programma is inmiddels bijna halverwege de huidige programmaperiode 2021-2024, waarin DuurzaamDoor de duurzaamheidstransities helpt versnellen via sociale innovatie. In de eerste periodes van het programma is met name ingezet op het vormen en ontwikkelen van netwerken en op het uitvoeren van kiemprojecten. Hierbij werd gericht op het opdoen van concrete leerervaringen rond samenwerking aan duurzame opgaven. De komende jaren ligt het accent meer op het laten doorwerken van deze leerervaringen.
Professionaliseren van koplopers
Met ‘laten doorwerken’ bedoelt Leupen het verleiden van anderen om de leerervaringen daadwerkelijk toe te passen in de praktijk. Om dit te illustreren haalt hij een oud Engels spreekwoord van stal: “You can lead the horse to water, but you can’t make it drink.” Leupen verklaart: “De participatietafels van DuurzaamDoor faciliteren inspirerende ontmoetingen tussen belanghebbenden. Partijen luisteren naar elkaar, en leren van elkaar. Er ontstaan oplossingen, maar er worden ook nieuwe vraagstukken geformuleerd en geprioriteerd.”
Wat heeft dat te maken met het spreekwoord? “Ontmoeten en reflecteren is een begin, maar je wil dat mensen er zélf mee aan de slag gaan. Je wil het paard laten drinken.” Hoe je dat doet is een spannende uitdaging, vindt Leupen. Hij geeft aan: “We zoeken komende jaren hard naar de trigger, dat extra zetje voor mensen om in beweging te komen. Ik geloof steeds meer dat het niet één duwtje is, maar een set van instrumenten moet zijn. Via de participatietafels van DuurzaamDoor zorgen we voor bijzondere ontmoetingen met unieke mensen, die allemaal gebruik kunnen maken van een groot netwerk. En op hun manier betekenisvol kunnen zijn in de transitie naar duurzaamheid.”
Leupen noemt daarbij in het bijzonder de zogenoemde ‘system convenors’. “Dat zijn pioniers, wegbereiders. Het zijn de transitieprofessionals die reuring maken in hun systeem. Daar gaan wij onze koers nu meer op richten: het professionaliseren en vergroten van de slagkracht van deze pioniers en hun netwerken.”
Laten doorwerken van leerervaringen
De pioniers waar Leupen over vertelt, zijn onder meer vertegenwoordigd in de Community of Practice (CoP) Regionale Transities. Daar kunnen ze hun worstelingen met elkaar delen, zodat de geleerde lessen in het praktijksysteem kunnen worden toegepast. “Die leerervaringen zijn heel belangrijk om anderen te inspireren om daadwerkelijk in actie te komen”, vult Leupen aan. Dit ‘laten doorwerken’ van leerervaringen krijgt meer nadruk in de komende jaren van deze programmaperiode.
In de afgelopen twee programmaperiodes zijn veel leerervaringen naar voren gekomen en vastgelegd. “We kijken natuurlijk naar wat we al in huis hebben aan kennis. Denk aan podcasts, vakartikelen, boekjes en dergelijke. Hoe kunnen we die kennis naar buiten brengen op een manier die voor de meeste beweging zorgt?” Volgens Leupen moet deze kennis daarvoor met een ander perspectief benaderd worden, versterkt met het voortschrijdend inzicht dat uit de participatietafels voortkomt. “Maar er komt uiteraard ook veel meer nieuwe kennis bij. We onderzoeken hoe we het ophalen en doorgeven daarvan nog effectiever en aantrekkelijker kunnen organiseren dan we voorheen deden. Ten aanzien van het bevorderen van doorwerking, zullen we de komende jaren ook aandacht blijven geven aan de rol van de verschillende onderwijssectoren.”
Leren en samenwerken
De kennis komt van veel kanten. Belangenorganisaties, burgercollectieven, overheidsinstanties, waterschappen, het onderwijs, ondernemers, wetenschappers; allemaal zitten ze aan tafel, of worden ze op een andere manier betrokken bij relevante projecten. Dat is het unieke aan DuurzaamDoor, zegt Leupen: “De combinatie van het lerend aspect en de multistakeholder-aanpak is echt heel bijzonder. Het centrale thema bij DuurzaamDoor is leren samenwerken om de realisatie van duurzaamheid te versnellen.”
Het delen van persoonlijke verhalen en reflecteren op situaties vanuit ieders eigen perspectief: het gebeurt in de participatietafelgesprekken van DuurzaamDoor, rond thema’s als energie, natuurinclusieve bouw, circulaire economie, voedsel, stadslandbouw en onderwijs. Hier gaat het om kennisuitwisseling met veel ruimte en aandacht voor het narratief. “Wat raakt is het persoonlijke verhaal,” zegt Leupen. “Waarom is iemand dit initiatief gestart? En welke worstelingen zijn zij op hun reis tegengekomen?”
Er zitten mensen aan tafel die persoonlijk geraakt worden door de uitdagingen die bijvoorbeeld klimaatverandering met zich meebrengt. Leupen: “Zij hebben de motivatie om verandering te bewerkstelligen. De obstakels die hun weg versperren, zijn tegelijkertijd kansen voor lering en verbetering.”
Leupen noemt het kennisplatform Publiek Denken: “Onlangs is daarop een artikel gepubliceerd dat gaat over 'Collectieve Kracht'. Het beschrijft onderzoek naar kritische randvoorwaarden voor de levensvatbaarheid en ontwikkelpotentie van burgerinitiatieven. Dergelijk onderzoek leidt tot herkenning én erkenning van dit soort initiatieven door wetenschap en beleid, maar geeft vooral ook inzicht in de worstelingen gedurende verschillende levensfasen van die initiatieven. Andere burgercollectieven zullen daar hun voordeel mee doen.” Het zijn dit soort inzichten die kunnen helpen om anderen nog meer in beweging te zetten, vindt Leupen.
De rol van de wetenschap
DuurzaamDoor is een kennis- en leerprogramma. De afgelopen 2 programmaperioden is er vol ingezet op het vergaren en vastleggen van relevante kennis. Een uitdaging is vervolgens het valideren van die kennis. Leupen legt uit: “Als DuurzaamDoor zijn we volop aan het experimenteren en pionieren. De vraag is: welke bijdrage kunnen wij daarmee leveren aan de wetenschap? En andersom, welke bruikbare inzichten kan de wetenschap leveren aan wat DuurzaamDoor doet? Deze inzichten kunnen helpen om mensen te activeren.”
Overstijgen van eigen netwerken
Iedere partij en iedere participatietafel heeft eigen belangen en ideeën, maar alle deelnemers vinden elkaar in hun motivatie. Leupen: “Het zijn allemaal gedreven mensen die elkaar heel veel te vertellen hebben. Daarbij zijn ze in staat om met elkaar te bepalen waar ze het accent op gaan leggen. En daar waar nog geen oplossing is, formuleren ze gezamenlijk het nieuwe vraagstuk.” DuurzaamDoor faciliteert niet alleen het gesprek, ook biedt ze de benodigde middelen om bruikbare ideeën die collectief worden aangedragen, tot uitvoer te brengen.
Leupen benadrukt dat ook de participatietafels onderling samenwerken, ondanks de verschillende thema’s. “De tafels beseffen ook dat ze elkaar nodig hebben. Iedereen zal over de grenzen van hun eigen netwerk heen moeten kijken. En dat gebeurt ook steeds meer, onder meer via de inzet van CoP’s. Bijvoorbeeld bij de CoP Regionale Transities.”
De stip op de horizon
CoP’s en participatietafels zijn een manier om partijen en belanghebbenden bijeen te brengen om met elkaar te leren en te werken aan verschillende transities op het gebied van duurzaamheid en klimaatvraagstukken. Het organiseren van die ontmoeting tussen een grote verscheidenheid aan spelers is de kracht van DuurzaamDoor, volgens Leupen. “Bij die ontmoeting werken vertegenwoordigers van maatschappelijke initiatieven, ondernemers, het onderwijs, onderzoekers en overheden met elkaar samen. Dat is natuurlijk veelbelovend.”
Hij gaat verder: “Ontmoeten betekent ook samen verder kijken. Wat heeft prioriteit voor de komende jaren? Samen bepalen we waar we over vijf jaar willen staan.” Is dat doel dan al te bepalen? “Zeker. Een stip op de horizon is zonder meer belangrijk, ook om af te kunnen stemmen wat we op korte termijn in gang moeten zetten in dienst van die visie. We denken eigenlijk terug vanuit het einddoel”, vertelt Leupen. “Steeds opnieuw bepalen we welke partijen betrokken moeten worden. En steeds opnieuw verbaast het me hoe sterk de motivatie merkbaar is bij mensen. Het collectieve gevoel van, ‘wij krijgen de gewenste beweging op gang!’. En gaat dat lukken? Theo Leupen weet het zeker.
