Main content
De Participatietafel Voedseltransitie van DuurzaamDoor zet in op een radicale systeemverandering. Tijd om te polderen is er niet, maar door te zoeken naar gemeenschappelijke waarden wil de tafel zo veel mogelijk partijen aan elkaar verbinden. ‘De transitie is veel dichterbij dan we denken.’
Een goed gesprek kan wonderen doen, weet Patrick Huntjens, hoogleraar Governance of Sustainability Transitions en voorzitter van de Participatietafel Voedseltransitie.
Vraag je aan een boer wat er moet veranderen in de landbouw, dan krijg je waarschijnlijk een antwoord over vergunningen en wat de overheid fout doet. ‘Maar vraag je naar iemands persoonlijke drive, naar wat diegene belangrijk vindt, dan krijg je een heel ander gesprek,’ weet Patrick. ‘Dan hoor je een verhaal van iemand die zorgen heeft, wiens bedrijf al generaties lang in de familie zit. Dan kom je op een heel ander niveau: dat van gedeelde waarden.’
Mens en natuur
De Participatietafel Voedseltransitie zet zich in voor de transitie naar een duurzaam, eerlijk en gezond voedselsysteem. Partijen uit verschillende sectoren – overheden, ondernemers, wetenschap, maatschappelijke organisaties, onderwijs en ook de jongere generatie – streven naar het herstellen van verbindingen, legt René Bruijns uit. René is namens DuurzaamDoor secretaris van de tafel. ‘Verbinding is onze centrale drijfveer,’ zegt hij. ‘Tussen mensen en tussen mens en natuur. Veel dingen hangen met elkaar samen. Wij zoeken naar de intrinsieke motivatie van partijen om daar hun rol in te pakken, uiteraard aansluitend op wat hen zelf drijft.’
‘Verbinding is onze centrale drijfveer’
Door die verbindingen te maken, probeert de tafel sociaal leren en sociale innovatie te bewerkstelligen. De leden zoeken naar grote en kleine “draaiknoppen” waarmee ze het voedselsysteem kunnen veranderen, vertelt Patrick. Een van de draaiknoppen die ze hebben geïdentificeerd is het investeren in voedselonderwijs. ‘Waar komt voedsel vandaan, hoe wordt het geproduceerd en welke gevolgen heeft dat voor mens en natuur? Dat eco-bewustzijn willen we kinderen al op jonge leeftijd meegeven, zodat ze begrijpen wat de gevolgen en de oplossingen zijn van en voor onze leefstijl.’
Systeembril op
Door de enorme internationale verbondenheid van voedselsystemen ontkom je natuurlijk niet aan een breder perspectief dan het Nederlandse. Op Europese schaal ziet Patrick een aantal veelbelovende ontwikkelingen. ‘De Europese Unie zet duidelijk in op een progressief beleid, onder meer met de Green Deal. Een land als Oostenrijk laat al goed zien wat je in korte tijd kunt bereiken. Door biologisch boeren als norm te hanteren, is in 10 jaar tijd het aandeel biologische landbouw gegroeid naar ruim 30 procent.’
Over het Nederlandse beleid is Patrick minder te spreken. ‘Ik zie weinig hoopvolle signalen in de nationale politiek. We bungelen onderaan op de duurzaamheidslijstjes in Europa. Dat komt vooral doordat veel van onze politici blijven vasthouden aan economische groei en technologische innovatie als oplossingen voor elk probleem. Je hoeft maar naar de stikstofcrisis te kijken om te zien wat er dan gebeurt: een impasse.’
‘Ga op zoek naar koppelkansen’
In die crisis zie je volgens hem bovendien dat het systeemperspectief ontbreekt. ‘De transitie gaat niet alleen over publiek en privaat, of boeren versus het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Je kunt pas oplossingen vinden als je dingen in samenhang met elkaar gaat bekijken. Zet je de systeembril op, dan vind je de koppelkansen en de verschillende dingen die elkaar kunnen versterken.’
Belonen voor publieke diensten
Blijf je even bij de landbouw als voorbeeld, dan kunnen we toewerken naar landschapsbeheer. De boer dient zijn bedrijf aan te passen, maar krijgt daar wel iets voor terug. Patrick: ‘In het huidige model worden ze afgeknepen door grote marktspelers, maar in een ander model kunnen we ze belonen voor de publieke diensten die ze leveren, zoals het waarborgen van de biodiversiteit. Je hoeft een boer niet te vertellen hoe hij het beste voor zijn grond kan zorgen.’
Om zo’n systeem te realiseren, is dus verbinding nodig, waar de Participatietafel hard aan werkt. ‘Voer je zo’n gesprek over intrinsieke motivatie, dan kom je erachter dat we meer gemeenschappelijke normen en waarden hebben dan je op het eerste gezicht denkt,’ meent René. Patrick voegt toe: ‘Iedereen, van links tot rechts, wil inkomenszekerheid en sterke relaties in de samenleving. Door op basis van onze gedeelde overtuigingen een nieuw systeem op te zetten, krijg je veel meer toewijding en een gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel.’
Sociale wezens
De Participatietafel Voedseltransitie hoeft de komende jaren dus bepaald niet stil te zitten. Transities hebben tijd nodig, maar er is wel haast geboden. Patrick: ‘We moeten vooral niet wachten op de politiek. Bedrijven, het maatschappelijk middenveld en onderwijsinstellingen zetten gelukkig al grote stappen en laten al zien dat het anders kan. Dat is heel belangrijk, want je kunt makkelijk zeggen dat het systeem op de schop moet, maar dan moet je wel een alternatief bieden.’
Dat is een ander verdienmodel, dat rekening houdt met mens en natuur. Dat kan vreemd in de oren klinken in een economisch systeem dat is ingericht op winstmaximalisatie, maar het past veel beter bij wie we zijn als mensheid, zegt Patrick. ‘We hebben altijd overleefd als sociale wezens. Het zit in ons DNA om rekening met elkaar te houden. Er zijn ook al veel ambtenaren van gemeenten en provincies die zich inzetten voor een nieuw systeem. De transitie is daarom veel dichterbij dan we denken. Wij kunnen dit met z’n allen.’
